اثر آمازون (Amazon effect) منجر به شکل گیری روند جدیدی در فرآیند توزیع مرسولات پستی و تحویل زنجیره تامین شده است. در حال حاضر، اکثر مصرف کنندگان در خوشبینانه ترین حالت، حداکثر ظرف دو روز -اگر نگوییم چند ساعت- منتظر دریافت سفارشات خود هستند. در عصر حاضر انتظارات مشتریان در حال تغییر است و شرکت های پستی ناچارند خود را با این خواسته ها، سازگار نمایند.
تحویل فوری سفارشات
آقای مارک هرد، مدیرعامل شرکت اوراکل، به این نکته اشاره دارد که “تحویل فوری سفارشات” بخشی از انتظارات جدی مشتریان در عصر کنونی است. ایشان تولید کنندگان و عرضه کنندگان و حتی شرکت های پستی و کوریرهای حمل و نقل را مخاطب خود قرار داده و به صراحت بیان می دارد «اگر نمی‌توانید آن چرا که من اکنون به آن نیاز دارم را در دسترس من قرار دهید،
من از شخص دیگری سفارش خود را تهیه کرده و نیاز خود را تامین خواهم نمود.»؛ اگر چه صنعت حمل و نقل (لجستیک) به سمت گزینه‌های تحویل سریع تر و فوری‌تری پیش می رود، لیکن مرحله “توزیع” مرسولات که در این صنعت با اصطلاح Last Mile Delivery (آخرین مایل تحویل) شناخته میشود، همواره یک مشکل همیشگی و مداوم در زنجیره‌های تامین تلقی می گردد. این بخش از فرآیند پستی، غالباً با مشکلات عدیده ای برای شرکت‌های پستی و حمل و نقل همراه است. در این مقاله، راه‌حل‌های فناورانهی جدید برای آخرین مرحله سفر مرسوله، تشریح میشود:
جمع سپاری از طریق اقتصاد گیگ (Gig Economy)
اگر چه ممکن است در زنجیره تامین با کمبود نیروی کار مواجه شویم، اما کارگران مشتاق بسیار زیادی در جای جای کشور وجود دارند که تمایل دارند به جای پرداختن به یک فعالیت و شغل ثابت و تمام وقت، بر اساس زمانبندی شخصی خود به فعالیت های کوتاه مدت یا پاره وقت که اصطلاحاً “GIG” نیز نامیده می شود، بپردازند. این فعالیت ها می تواند شامل ارائه خدمات “توزیع” و “تحویل درب منزل” کالاها و سفارشات (پیکهای پاره وقت) برای شرکتها و فروشگاه های فیزیکی و اینترنتی نیز باشد.
از طریق برنامه‌های جمع‌سپاری و با بهره گیری از اپلیکیشن های دستگاه های هوشمند و تلفن همراه، کارگران پاره وقت می‌توانند به راحتی با کسب و کارها ارتباط برقرار نموده و به آنها خدمات ارائه نمایند. این موضوع از پیکهایی که کالاها و سفارشات پستی را برای مصرف کنندگان نهایی تحویل می گیرند تا خدمات تحویل غذا را در بر میگیرد.
مزایای این نوع ارسال
این نوع ارسال دارای مزایای مختلفی است. نخست اینکه تضمین می کند محصولی که مصرف کنندگان از یک فروشگاه یا خرده فروشی خریداری نموده است، بدون فوت وقت و با سرعت بالایی به دستشان خواهد رسید. این فرآیند میتواند مشکلات عدم حضور گیرنده یا خریدار در نشانی و به تبع آن برگشت مرسوله را به شدت کاهش دهد. همچنین این نوع تحویل می تواند توسط مصرف کننده نهایی از قبل تعیین و انتخاب شود. در وهله دوم، در مناطق بزرگ شهری، حجم زیادی از افراد گیگ (پارت تایم) وجود دارند که می‌توانند به افزایش تعداد مرسولات قابل تحویل، کمک نموده و بار خدمات سنتی تحویل را کاهش دهند.
اگر چه ممکن است “جمع سپاری از طریق اقتصاد گیگ” نتواند مشکلات فعالین پستی در مناطق روستایی را به دلیل وابستگی شدید به نیروی کار پاره وقت کاهش دهد، اما این راه حل همچنان می تواند مورد اقبال اتحادیه های کارگری بوده و به توزیع مرسولات در نقاط شهری کمک شایانی نماید.
استفاده از رباتها در توزیع مرسولات پستی
اگر عنصر انسانی از فرآیند “تحویل مرسولات” حذف شود و یا به جای بکارگیری از رانندگان تحویل دهنده کالا، از وسایل رباتیک برای توزیع و تحویل یک کالا به مشتری نهایی استفاده شود، آنگاه در فرآیندهای عملیاتی چه اتفاقی رخ خواهد داد؟ در حال حاضر حدود 60 درصد از کل هزینه “تحویل” در آمریکای شمالی مربوط به نیروی کار است. اگر چه ممکن است حذف فرصت‌های شغلی برای افراد، پیامدهای اجتماعی و اقتصادی برای دولت ها به همراه داشته باشد اما تغییر رویکرد و جایگرینی نیروی انسانی با ماشین‌های هوشمند و رباتیک به یکباره اتفاق نمی‌افتد و این موضوع نباید باعث شود که مزایای جابه‌جایی و ارسال و تحویل کالا با فناوری‌هایی مانند پهپادهای بدون سرنشین یا کامیون‌های خودران هوشمند نادیده گرفته شود.
کاهش تاخیرات
از آنجایی که این ابزارها می‌توانند به صورت 24/7 کار کنند، لذا استفاده از این فناوری ها در زنجیره تامین، بروز تاخیر در تحویل مرسولات را به شدت کاهش خواهند داد. اگر چه نگرانی‌هایی همچون سقوط بسته‌ها یا تامین امنیت اقلام و کالاها در استفاده از ربات‌های تحویل وجود دارد اما شرکت‌هایی که مسئول توسعه این فناوری هستند، به طور مستمر در حال انجان آزمایش و ایجاد راه‌هایی فناورانه جهت حل این مشکلات می‌باشند. در مورد تحویل مرسولات با استفاده از پهپادهای بدون سرنشین نیز نگرانی‌هایی نظیر (مقررات امنیتی و استفاده از دوربین) وجود دارد.
علاوه بر این، هوش مصنوعی این نگرانی را به همراه دارد که رباتها جایگزین افراد در فرصت‌های شغلی می‌شوند اما کارشناسان صنعت حمل و نقل و لجستیک خرده فروشی اذعان میدارند که رباتها نیازمند نظارت بر فعالیت روزانه خود توسط انسان‌ها هستند. پس اگر چه ممکن است جایگزینی رباتها باعث شود بخشی از نیروی کار شاغل در زنجیره تامین مشاغل خود را از دست دهند اما با رشد فناوری، مشاغل جدیدتر و تخصصی‌تر شکل خواهد گرفت و جامعه جهانی نیازمند نیروی کار متخصص خواهد بود.
استفاده از سنسورها، صنادیق هوشمند تحویل و مراکز تحویل بسته ها
برخی از فروشگاه‌های بزرگ نظیر آمازون و یا حتی برخی از شرکت‌های پستی، در سطح شهر و یا اماکن پرتردد نظیر ایستگاه‌های مترو و قطار، فرودگاه‌ها و فروشگاه‌های بزرگ، با بهره مندی از فناوری‌های نوین همانند تکنولوژی های اینترنت اشیاء (IOT) ، سنسورها و صنادیق هوشمند، فضاهایی را به منظور تحویل مرسولات به مشتریان نهایی ایجاد کرده‌اند. این اماکن دقیقاً مشابه یک اداره پست عمل میکنند، طوری که مشتریان میتواند برای تحویل بسته های خود به آنجا مراجعه نموده و پس از احراز هویت بسته های خود را دریافت نمایند.
بدون شک تعبیه این فضاها، میزان توقف‌های کامیون‌های پستی و همچنین چالش‌های مرتبط با توزیع مجدد مرسولات در مواقعی که مشتری در زمان مراجعه پستچی در نشانی اعلامی حضور ندارد را سامان خواهد داد. یکی از مزایای این طرح این است که مشتریان می‌توانند بر اساس برنامه زمانبندی روزانه خود، زمان و مکان تحویل بسته خود را در سطح شهر انتخاب نمایند.
حسگرها
از جمله ابزارهای دیگری که برای توسعه زنجیره تامین توسط شرکت‌های پستی قابل استفاده می‌باشد، حسگرهای ردیابی هستند. این ابزارها، مانند برچسب‌های RFID یا IOT فعال، تولید گزارش‌های برخط از محل توزیع مرسولات پستی را تسهیل میکنند. دسترسی مشتریان به این فناوری‌ها نه تنها میتواند تأیید زمان رسیدن کالا به مشتری را نشان دهد، بلکه به پیگیری کل سیر مرسولات کمک کند.
مشتریان می‌خواهند بدانند محصولاتشان از کجا می‌آیند و چه مسیری را طی میکنند؟ اگر چه این موضوع میتواند برای اپراتورهای پستی چالش برانگیز باشد که مصرف‌کنندگان از نحوه عملکرد تمامی بخشهای زنجیره تامین آنان آگاهی یابند، اما با تعیین میزان دسترسی مناسب، مشتریان تنها شاهد عملکرد بخشی از فرآیند عملکردی شرکت های حمل و نقل و توزیع خواهند بود. بدون شک ابزارهای جدید ردیابی به ایجاد اعتماد و وفاداری مشتریان کمک شایانی خواهد نمود. در آینده، ممکن است رهگیری چرخه عمر حمل و نقل مرسولات به یک رویه معمول برای گیرندگان تبدیل شود.
امروزه راه‌حل‌های فناورانه زیادی وجود دارد که به مرحله توزیع و تحویل مرسولات کمک کند. در انتخاب و به کارگیری فناوری‌ها در زنجیره تامین باید گزینه‌ای را مدنظر قرار داد که برای کسب و کار بهترین عملکرد و بازدهی را داشته باشد، زیرا هدف کلی از بکارگیری این ابزارها، کاهش هزینه‌های عملیاتی، کاهش زمان و بهبود فضای کسب‌وکار فعالین پستی و کوریرهای حمل و نقل و در نهایت ارتقای رضایتمندی مشتریان است.
پستکس
در ایران یکی از پیشگامان خدمات فناورانه پستی، شرکت پستکس می باشد. این شرکت با ایجاده و راه اندازی پلتفرم خدمات پستی در بستر دستگاه های هوشمند تلفن همراه، شرایط بسیار مناسبی را برای فعالین پستی و کسب و کارها ایجاد نموده است. در این پلتفرم خدمات و تعرفه های شرکت های ارائه دهنده خدمات پستی ارائه گردیده و شرکت های تجاری و فروشگاه های اینترنتی با استفاده از قابلیت های نرم افزاری و API می توانند خدمات، تعهدات و تعرفه های شرکت های پستی عضو پلتفرم پستکس را با هم مقایسه و بهترین سرویس را انتخاب نمایند. ایجاد سایر خدمات فناورانه همانند باکس های هوشمند قبول و توزیع (Lockers) ، پست سرد و گرم و سایر خدمات مورد نیاز مشتریان خدمات پستی، در واحد تحقیق و توسعه شرکت پستکس در مرحله تحقیق و پیاده سازی قرار دارد.