پرداخت مابه ازای کالای خریداری شده به روش های مختلفی انجام می‌پذیرد. در معاملات بین المللی نیز این فرایند از روش های مختلفی انجام می‌شود که بازرگانان متناسب با شرایط خود یکی را انتخاب می‌کنند. طی ادوار متوالی، روش های پرداخت بین المللی تغییرات زیادی را برای کاهش خطر عدم پرداخت به خود دیده است. فروشنده و صادرکننده، روش های پرداخت بین المللی را با توجه به شرایط خود و همچنین شرایط اقتصادی و سیاسی انتخاب می‌کنند. گزینش انواع روشهای پرداخت بین المللی منجربه پایین آمدن ریسک دریافت وجه توسط فروشنده می‌شود. در ادامه به طریقه ی انتخاب و انواع روش های پرداخت بین المللی می‌پردازیم.
امروزه تجارت بین الملل سهم بالایی در تامین مایحتاج کشورهای مختلف جهان به کالاها و مواد مختلف دارد. بسیاری از کشورها در فقدان صادرات و واردات، برای ادامه حیات خود و حفظ اقتصاد کشور با مشکلات بسیاری روبرو می‌شوند.
تجارت بین‌المللی به کشورهای دنیا این اجازه را می‌دهد که علاوه بر بهبود رشد اقتصادی، نیازهای خود را برطرف کنند.
انتخاب روش های پرداخت بین المللی
انتخاب مسیر برای پرداخت به صورت توافقی بین طرفین معامله انجام می‌شود و به عوامل بسیاری بستگی دارد. عواملی مانند:
- فرصت کسب اعتبار و هزینه‌های مربوطه
- موقعیت مالی طرفین و به ویژه خریدار
- موقعیت سیاسی، اقتصادی و قانونی در کشورهای خریدار و فروشنده
- تعداد دفعات معامله و مهلت پرداخت و مبلغ معامله
- فاصله جغرافیایی بین خریدار و فروشنده
- مدت زمان همکاری بین طرفین معامله و میزان اعتماد بین آن‌ها
انواع روش های پرداخت بین المللی
روشهای پرداخت در معاملات بین‌المللی با توجه به عوامل مختلف، متفاوت است. فروشنده و خریدار با اعتمادی که به یکدیگر دارند و با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی و سیاسی، یکی از انواع روش های پرداخت بین المللی را در معامله خود انتخاب می‌کنند.
روش های پرداخت بین‌المللی در معاملات بازرگانی عبارت هستند از:
- پیش پرداخت نقدی
- حساب باز – پرداخت در آینده
- وصولی – برات
- اعتبار اسنادی
- حواله ارزی
در ادامه مقاله هر یک از روش های پرداخت بین المللی که به آن اشاره کردیم، شرح می‌دهیم.
روش های پیش پرداخت
از ساده‌ترین روش های پرداخت بین المللی که بر پایه اعتماد بین دو طرف صورت می‌گیرد، روش پیش پرداخت (Advance Payment) است که در آن خریدار باید ریسک تمام هزینه محصول را در ابتدا همراه با درخواست کالا، برای فروشنده پرداخت نماید. سپس باید منتظر بماند فروشنده کالا را برای او ارسال کند.
شرایط استفاده از روش پیش پرداخت به صورت زیر است:
۱. فروشنده و خریدار به یکدیگر اعتماد کامل داشته باشند.
۲. قوانین و مقررات کشور خریدار مجوز پرداخت کامل وجه محصول را به خریدار بدهد.
۳. منع قانونی جهت صادرات و واردات کالا یا خدمت مورد نظر در کشور مبدأ و مقصد وجود نداشته باشد.
معایب روش پیش پرداخت
مهم‌ترین ایرادی که به این روش می‌توان گرفت این است که خریدار (واردکننده) باید ریسک بالایی را قبول کند، زیرا اگر فروشنده در ارسال کالا تاخیر کرده و حتی آن را ارسال نکند، و یا محصول ارسالی دارای ویژگی‌ها و خصوصیات مورد انتظار خریدار نباشد، موجب ضرر و زیان واردکننده می‌شود. البته به کمک شیوه‌هایی نظیر ضمانت‌نامه‌های ارزی می‌توان از بروز این اتفاقات تا حدودی جلوگیری کرد.
روش حساب باز
این روش (Open Account Trade) نقطه مقابل روش پیش پرداخت است. در واقع چنانچه روش حساب باز استفاده شود، فروشنده باید ریسک کرده و پس از عقد قرارداد، کالا را برای خریدار ارسال کند و مالکیت آن را در اختیار او قرار دهد. بنابراین در این روش نیز اعتماد و نبود موانع قانونی در کشورها نیز حرف اول را می‌زند.
برای رفع ریسک روش حساب باز نیز تمهیداتی در نظر می‌گیرند. مثلا فروشنده کالا را به‌صورت مرحله به مرحله ارسال می‌کند تا پس از پرداخت هزینه قسمتی از بار، ادامه آن نیز فرستاده شود.
روش پرداخت براتی
این روش تکمیل شده دو روش قبلی است که برای اطمینان بیشتر طرفین و نیز تضمینی برای ارسال محصول یک سری برات بین آن‌ها رد و بدل می‌شود. پرداخت براتی بسته به اینکه این برات به صورت مستقیم یا از طریق بانک از طرف فروشنده برای خریدار ارسال‌شده باشد به دو حالت وصولی و اسنادی تقسیم می‌گردد.
روش های پرداخت بروات وصولی
در این حالت بعد از توافق، فروشنده همزمان با ارسال کالا، براتی را در وجه خریدار آماده می‌کند و می‌فرستد. این برات به طور مستقیم به دست خریدار می‌رسد که به روش پرداخت برات وصولی یا ساده (Clean Drafts) معروف است.
روش پرداخت بروات اسنادی
در حالت برات اسنادی (Documentary Drafts) صادرکننده (فروشنده) به منظور بالا بردن میزان اطمینان و کاهش ریسک، بروات را به جای ارسال مستقیم برای واردکننده (خریدار)، اسنادی در بانک کارگزار خود تنظیم می‌کند تا از طریق آن به بانک کشور خریدار ارسال شوند.
بسته به نوع این بروات که دیداری باشند یا مدت دار، اسناد به خریدار منتقل و وجه آن‌ها دریافت و به فروشنده تحویل داده می‌شود. چنانچه برات دیداری باشد، پس از انتقال اسناد به خریدار مبلغ دریافت می‌شود. اما در بروات مدت‌دار، خریدار اسناد را پشت نویسی و تضمین پرداخت کرده و آن‌ها را می‌گیرد، سپس در زمان مقرر به بانک مراجعه و مبلغ را واریز می‌کند.
در بروات اسنادی، بانک تنها نقش واسطه را ایفا کرده و تضمینی برای پرداخت پول نیست. اما گاهی برخی از بانک‌ها، نام خود را بر روی بروات ثبت می‌کند تا به نوعی نشان دهنده ضمانتی برای فروشنده باشد.
روش های اعتبار اسنادی
روش اعتبار اسنادی امن ترین روش پرداخت در بین انواع آن‌هاست که در سطح بین‌المللی خواهان بسیاری دارد. در روش پرداخت اعتبار اسنادی (Documentary Letter of Credit) که به پرداخت (LC) نیز شناخته می‌شود، خریدار پس از توافق با فروشنده، در بانکی واسطه، حسابی به نام وی افتتاح کرده و هر بار مبلغ بار را در این حساب اعتباری واریز می‌کند تا به فروشنده اطمینان خاطر دهد. سپس بانک مطابق با اسنادی که از فروشنده کالا در کشورش دریافت می‌کند، به امر خریدار هزینه توافقی را به او پرداخت می‌کند. بنابراین این روش هم به نفع خریدار است و هم فروشنده. هرچند ایراداتی نیز دارد که از جمله آن طولانی و پرهزینه بودن مراحل افتتاح اعتبار اسنادی در بانک است.
انواع روش پرداخت اعتبار اسنادی
این روش از نظر تعهدات پرداخت به سه روش قابل اجرا است:
۱. اعتبار اسنادی برگشت پذیر:
در این حالت خریدار می‌تواند بدون اطلاع به فروشنده، اعتبار را باطل و یا تغییر دهد. بنابراین ریسک استفاده از این روش برای صادرکننده بسیار بالا است.
۲. اعتبار اسنادی غیر قابل برگشت:
در این حالت هرگونه تغییر با توافق دو طرف و امضای آن‌ها قابل انجام است.
۳. اعتبار اسنادی غیر قابل برگشت تائید شده:
در صورت استفاده از این روش، صادرکننده ضمانت بیشتری از طرف بانک کشور خود مطالبه می‌کند.
انواع اسناد در روش پرداخت اعتبار اسنادی
- اسناد مدت دار
- اسناد دیداری
- اسناد ریفاینانس
- اسناد یوزانس
مزایای روش پرداخت اعتبار اسنادی برای واردکننده
- بررسی و سنجش تعهدات صادرکننده قبل از پرداخت
- بارگیری در زمانی معین و کوتاه
- صادرات و واردات کالا با استانداردهای جهانی و قیمتی مناسب
- دریافت تسهیلات از بانک جهت پرداخت به صادرکننده
- دریافت مشاوره درباره چگونگی پرداخت از طریق بانک
مزایای روش های اعتبار اسنادی برای صادرکننده
- دریافت امن و بی‌خطر مبلغ قرارداد
- دریافت مبلغ کالا در کشور خود
- قابلیت اخذ مبلغ محصول پس از بارگیری
- امکان مشاوره با بانک
استفاده از هر یک از روش های پرداخت بین المللی در تجارت جهانی و بازرگانی بین‌المللی، بستگی به مقررات سیاسی و اقتصادی کشورها دارد. به عنوان مثال با توجه به اینکه ایران تاکنون به عضویت سازمان تجارت جهانی درنیامده، روش اعتبار اسنادی از کمترین ریسک برخوردار بوده و بیشتر به کار می‌رود.اما در کشورهایی که در همسایگی نزدیک هم بوده و روابط خوبی دارند کمتر استفاده می‌شود. البته ایرادات روشهای گفته‌شده، بنیادهای بین‌المللی را مجبور به ابداع روشی جدید به نام PBO کرد که مثل اعتبار اسنادی بوده ولی سریعتر و به صرفه تر بوده و در عین حال پیچیدگی‌های آن را نیز ندارد.